Hititlerin yurdunda 6 manzaralı patika / 6 unutulmaz lezzet
11 Mayıs 2012
Çorum, Hitit başkenti Hattuşa ile 1986’da UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ne girmişti. Kent valiliği uzun yıllar sonra kültür turizminde önemli bir hamle başlattı. Geçen yıl Hitit yerleşimlerinin çevresindeki eski yolları işaretlendi, toplamı 380 kilometreyi bulan 17 yürüyüş parkuru, 400 kilometrelik bisiklet parkuru oluşturuldu. Atılım bu yıl da gastronomi ve yürüyüş turizmine açılan Kızılırmak havzasıyla sürüyor. Çorum Gastronomi ve Yürüyüş Yolu için 25 güzergahta toplam 190 kilometrelik yürüyüş yolu işaretlendi. Ayrıca 606 kilometrelik bisiklet parkuru oluşturuldu, 1186 kilometrelik cip safari güzergahı, lezzet durakları belirlendi. 702 kilometrelik manzaralı araç yolu haritası hazırlandı. Ersin Demirel’in hazırladığı parkurların haritaları kitap ve web sitesine dönüştürüldü. Çorum şimdi bu zenginliğini 18 Mayıs’ta başlayacak üç günlük festivalle duyurmaya hazırlanıyor.
1) GÖKÇEDOĞAN BARAJI-KIZILOLUK
Göl manzaralı rotanın armağanı sırık kebabı
Kargı ilçesindeki Kızıloluk, Çorum’un en güzel mesire alanlarından biri. Buradaki 5 kilometrelik yürüyüş güzergahı yaklaşık 1600 metre irtifadaki ormanların içinden geçip, Saraycık Dağı’nın eteklerindeki Gökçedoğan Göleti’ne ulaşıyor. Yürüyüş güzergahı orman içindeki dinlenme tesislerinden başlıyor. Geniş bir çayırlığı, çeşmeleri geçiyor. Ağaçlık alanı takip edip toprak yoldan Deresökü Yaylası’na bağlanıyor. Ardından patikaya girip, ormanın içinde zümrüt gibi parlayan Gökçedoğan Göleti’ne varıyor. Bu rotanın sürprizi sırık kebabı. Orman alanındaki görevli Kenan Yılmaz’a önceden haber verdiğinizde, sizin için sırık kebabı hazırlıyor. Yılmaz’a bu bölgede yerel rehberlik yapan Mustafa Yalçın kanalıyla ulaşabilirsiniz. (0533 446 14 75)
2) KARAAĞAÇ - ÇUKURALIÇ
Çorum’a çatıdan bakmak
Çukuralıç Köyü, il merkezinin kuzey batısında, Kastamonu-Sinop sınırına komşu Kargı ilçesinde. Çevresindeki ovalar ortalama 1600-1700 metre irtifada. Çorum’un en yüksek noktası, 2050 metrelik Köse Dağı da bu bölgede. Orman manzaraları, uçsuz bucaksız boşluklarla dolu yürüyüş güzergahı köyle Karaağaç Yaylası arasında ve 15 kilometre. Geleneksel ahşap evleriyle dikkat çeken Karaaağaç Yaylası’na İskilip, Karaağaç’a Osmancık üstünden karayoluyla ulaşılabiliyor. Ersin Demirel yürüyüşe yayladan başlamanızı öneriyor. Kırmızı-beyaz işaretlerle yürüyüşçüleri yönlendiren patika aşağılarda Salet Vadisi’ndeki yolla birleşiyor, insanın içini ferahlatan bir orman manzarası eşliğinde Dualısupınar çeşmesine varıyor. Batak Deresi boyunca ilerleyip, 1900 metre civarındaki ağaçsız bölgeye bağlanıyor. Bu bölgede kamp alanı olarak da kullanılan dağ gölleri bulunuyor. Göllerin yanıbaşında 2050 metrelik Köse Dağı yükseliyor. Zirveden berrak bahar günlerinde kilometrelerce ileriyi görmek mümkün. Daha sonra yol Erenler Tepesi’nin altından geçip, önce ağaçlık alana, ardından dereye, nihayet Çukuralıç Köyü’ne varıyor. Bu güzergahta Halkolouğu Pınarı’nı da içeren 16 kilometrelik bir başka işaretli rota daha bulunuyor.
3) KARGI TATİL KÖYÜ-KIZILCAOLUK
Şelalenin en güzel dönemi
Kargı Tatil Köyü, Kargı ilçe merkezine karayoluyla 24 kilometre uzaklıkta. Gölet kıyısındaki bungalovlarda ağırlıyor misafirlerini, restoranında yöre yemekleri sunuyor. 5 kilometrelik yürüyüş rotası Kirazbaşı Çayı ile Başköy arasında daire çiziyor. Tesisin yanındaki patikadan kırmızı-beyaz işaretleri izleyen yürüyüşçüler ahşap evlerinin güzelliğiyle dikkat çeken Kışla mahallesine, ardından Kızılcaoluk Şelalesi’ne ulaşıyor. Baharda yüksek dağların kar suyuyla canlanan şelale, çevresindeki kayalıklar fotoğraflanmaya değer. Şelaleye yaklaşık 500 metre uzaklıkta, Taşköprü yolu yönünde, antik çağdan kalma bir Paplagonya mezarı bulunuyor. Kızılcaoğluk’un ardından rota tepelerin sırtlarını izleyerek vadi manzaralı Başköy yoluna çıkıyor. Yokuş aşağıya inip, Kirazbaşı Çayırı’ndan sonra tatil köyüne ulaşıyor. Kargı Tatil Köyü çevresinde işaretlenmiş üç patika daha bulunuyor: Geçmişte Başköy ve Hacıveli halkının Kargı pazarına ulaşmak kullandığı rotadaki Kargı Tatil Köyü - İkitaş güzergahı ve Tepelice-Hacıveli güzergahının ikisi de dokuz kilometre. Daha uzun yürüyüş için İkitaş - Çobanlar yönünde 37 kilometreyi bulan bir parkur daha bulunuyor.
4) YUKARI ZEYTİN - GÖLBEL
Kunduz ormanlarından mavi göle 5 kilometre
Osmancık İlçesi’nin kuşuçumu 20 kilometre kuzeyindeki Oklut Tepe, boyları 25 metreyi bulan çam, kayın, meşe ağaçlarıyla kaplı. Yaklaşık 1400 metre irtifadaki ormanların üstünde bölgenin en güzel manzara noktası, orman yangın gözetleme kulesi bulunuyor. Yukarı Zeytin Yangın Gözetleme Kulesi’ne orman yolundan araçla ulaşmak mümkün. Ersin Demirel, patikaya bu noktadan başlanılmasını öneriyor. Yörede “Kunduz Ormanları” olarak bilinen bölgeden aşağıya inen beyaz-kırmızı işaretli patika Karalargüney Köyü’nün toprak yoluna bağlanıyor. Ardından orman içindeki patikaları izleyerek Gölbel Gölü’ne ulaşıyor. Bu rotada yürürken Karalargüney’de mola verirseniz, misafirperver köylüler size meşhur taze fasulye kavurmalarından, turşularından ikram edecektir.
5) KARAKAYA-ALACAHÖYÜK
Bülbüllerin eşliğinde
Hitit Yolu’ndaki en kolay yürüyüş parkurlarından biri. Sungurlu ilçesindeki dokuz kilometrelik güzergah mayısta sarı çiçeklerle süslenen yemyeşil tarlalardan, baharda bile kristal berraklığında akan küçük derelerin kıyısından, dalları suya kadar inen söğüt ağaçlarının altından geçiyor. Yürüyüşünüze başta bülbül olmak üzere ötücü kuşların şarkıları eşlik ediyor. Ortalama bin metre irtifadaki güzergah boyunca sert inişler, çıkışlar yok. Güzergah, Çorum merkezine karayoluyla 45 kilometre uzaklıktaki Karakaya köyünden başlıyor. Kavak ve söğütlerin sıralandığı yol bir süre sonra tarlaların arasına giriyor, patikaya dönüşüyor. Alacahöyük’ten gelen derenin sağ kıyısından kırmızı-beyaz işaretleri, tabelaları izleyip yaklaşık iki saat sonra Alacahöyük ören yerinin kapısına varıyorsunuz.
6) İBİKÇAM-HATTUŞA
Hititlerin ayakizinden başkente
UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndeki Hititlerin geç tunç çağı başkenti Hattuşa, sırtını bir tepeye vermiş, geniş bir ovaya tepeden bakıyor. Savaşlar, sert iklim koşulları, tarihi eser yağmacılarının saldırılarına karşın 3500 yıl öncesinin yapılarından birçok iz kalmış günümüze. Tapınağın taş zemini, Hititlerin kutsal kabul ettiği taş, gizli geçitle dışarı açılan taş surlar, kapılardaki kabartma heykeller... Bu heyecan verici kenti, güzel bir dağ yürüyüşünden sonra keşfedebilirsiniz. Ersin Demirel, dokuz kilometrelik İbrikçam-Boğazkale-Hattuşa hattının fotoğrafçıları memnun edecek manzaralarla dolu olduğunu söylüyor. Yürüyüş Boğazkale ilçesine dokuz kilometre uzaklıktaki dağköyü İbrikçam’dan başlıyor. 1378 metre irtifadaki köyden başlayan rota boyunca yokuş aşağı yürünüyor. Dere yatağının yanından yürünerek ulaşılan Yazır Köyü, 1160 metreye kurulmuş. Meşe korulukları, meyve bahçeleri arasından ilerleyen güzergah Boğazkale girişindeki toprak yol üzerinden Hattuşa ören yerine varıyor.
İSKİLİP DOLMASI
Yapımı ve servisi başlıbaşına ritüel
İskilip’in son 10 yılda şöhreti ABD’ye kadar ulaşan özgün yemeği ca dolması olarak da isimlendiriliyor. Çoğunlukla düğün, nişan ve kutlamalarda ziyafet yemeği olarak pişiriliyor. Yörenin pirinci ile leziz etlerini karmaşık bir teknikle, fakat en sağlıklı yoldan bir araya getiren bu yemeğin Osmanlı ordusundan miras kaldığı düşünülüyor. Kimi uzmanlar, aynı kazanda et ve pilavı birbirine karıştırmadan pişirmek üzerine kurulu özel tekniğin Osmanlı’nın seferleri sırasında aşçılar tarafından geliştirildiğini söylüyor. Önce pirinç sıcak tuzlu suyla yıkanıp, durulanıyor. Tereyağında soğan kavruluyor. Sonra soğanlar çıkarılıp pirinç tereyağıyla karıştırılıyor. Karabiber katılıp, “ca” adı verilen iki çuvala dolduruluyor, ağzı bağlanıyor. Büyük bir kazanın dibine dana etleri iri parçalar halinde yerleştiriliyor. Kazanın içine sac ayağı, üstüne ters çevrilmiş bir sini konuluyor. Sininin üstüne konacak ikinci çuval parşömen benzeri bir kağıda sarılıyor. Siniyi ters çevirmenin, üstte kalan çuvalı kağıda sarmanın nedeni çuvalları kapakta buharın yoğunlaşmasıyla oluşacak su damlacıklarından korumak. Kazanın ağzı kapatılıp, hamurla sıvanıyor. Kapağın üstüne bir taş yerleştiriliyor. Buharın kontrollu çıkması için hamura küçük bir delik açılıyor. Kazan 12 saat ateş üstünde kalıyor. Aşçılar buhardan gelen kokuya göre, pişme düzeyine karar verip kazanı ateşten indiriyor. Pirinçleri siniye yerleştirip, kazandan aldıkları et suyuyla ıslatıyor, daha sonra etleri didikleyerek pilavın üstüne yerleştirip servis yapıyor. Düğünlerde 12 saatlik pişme sürecininin başında ve sonunda hiç değişmeyen ritüel, aşçıların davet sahibiyle bahşiş pazarlığı. Kepçe saklama dahil pek çok yöntemin kullanıldığı bu oyunu izlemek bile davetliler için başlıbaşına bir eğlence. Aşçılar önce küçük bir porsiyon servis ediyor, tabağını sıyırıp ters çeviren, üstüne bahşiş koyana servis yapmaya devam ediyor. Mönünün diğer vazgeçilmezleri şehriye çorbası, sirkeli cacık ve un helvası. Çorum’da bugün ca dolması konusunda en iddialı tesis İskilip Seyirtepe Sosyal Tesisi. Saat 21.00’e kadar açık. (0364 511 29 99)
SÖBELEK DOLMASI
İtibarlı misafirin yemeği
Dünyadaki ismiyle meşhur morchella, Türkiye’deki yaygın ismiyle kuzu göbeği mantarı Çorum’da söbelek adıyla biliniyor. Kargı ilçesinde, Kızılırmak Vadisi’ne bakan Köse Dağı’nın yükseklerinde, özellikle de Abdullah Yaylası yakınlarındaki çamların altında nisandan haziran başına kadar toplanıyor. Bu değerli mantarı halk sütle kaynatıp ya da soğanla kavurup üstüne yoğurt dökerek yiyor. Fakat Çorum mutfağının spesyalitesi dolması. Köylü önemli konuklarına taze mantardan yaptığı dolmayı ikram ediyor. Önce mantar 10 dakika kaynatılıyor. Tereyağında kavrulmuş soğan, ince kıyılmış domates, biberle doldurup, az suyla kısık ateşte pişiriyor. Tereyağı, mantarın tadını belirginleştirdiği için ortaya unutulmaz bir lezzet çıkıyor. Çoğunlukla evlerde yapılan dolma restoran mönülerine henüz girmedi. İklim koşulları uygun olursa ve yeterli mantar toplanabilirse Gastronomi Festivali boyunca Kargı Tatil Köyü (0364 682 21 80 /
SIRIK KEBABI
Osmancık’ta soğuk, Kargı’da sıcak servis ediliyor
Çorum’un Kargı ve Osmancık ilçeleri arasındaki ezeli rekabet konularından biri de sırık kebabı. Her iki ilçe de en leziz sırık kebabını pişirme konusunda liderliğini ilan etmiş durumda. Biz hazırlanma yöntemini anlatalım, seçimi siz yapın... Baharda kuzu, sonrasında oğlağın içi kalın bir tuz tabakasıyla sıvanıyor, sırığa geçirilip, yaklaşık 2,5 saat pişiriliyor. Söğüş etler Osmancık pirinciyle hazırlanan, kuzu ciğeri içeren iç pilavıyla servis ediliyor. İki ilçe arasındaki başlıca fark, Osmancık’ta soğuk, Kargı’da sıcak yenmesi... Sırık kebabını Kargı - Osmancık karayolunun Kuruköprü mevkiindeki Irmak Tesisleri’nde (0364 681 56 98) tatmanız öneriliyor.
ÇORUM BEŞLİSİ
Su böreği sekiz katlı baklavası güllü, burmalı
Kentte düğünlerde hazırlanan standart mönüye Çorum Beşlisi adı veriliyor. Yemek düğün çorbası, su böreği, yahni, pilav ve yerel baklavadan oluşuyor. Düğün çorbası süt ve et suyuyla hazırlanıyor, üstüne tereyağda kızartılmış çıtır hamur parçaları ve eritilmiş tereyağ ekleniyor. Yahnide kuzunun bel etleri kullanılıyor. Tereyağında kızartılmış et, tencereye dizilip, yanında bütün soğanla pişiriliyor, üstüne bolca salçalı su ekleniyor. Pilav et suyuyla pişiriliyor. Su böreği genellikle sekiz katlı yapılıyor, kent merkezinde kıymalı, diğer ilçelerde peynirli tercih ediliyor. Baklavanın ise has ve gül burma adlı çeşitleri bulunuyor, ikisinde de ceviz kullanılıyor. Çorum Beşlisi için tavsiye edilen adres, kent merkezindeki Katipler Konağı. Saat 22.00’ye kadar açık. (0364 224 96 51 / www.katiplerkonagi.com)
ÇİĞDEM AŞI
Bahar tabağınızda
Çorum’un dağ köylerinde baharın gelişi çiğdemlerin çiçekleri ve soğanlarıyla yapılan çiğdem aşıyla kutlanır. Genç kızlar kırlara çıkar, hep birlikte çiğdem toplar, daha sonra köyün evlerini dolaşıp bulgur, soğan, kıyma, yağ toplar. Bir bahçede ateş yakıp, kazanda bulgur ve diğer malzeme pişirir. Siniye boşaltılan çorbanın üstüne de çiğdem çiçekleri dizilerek servis yapılır. Bugün köylerde genç nüfus azaldıkça çiğdem aşı ritüeli de unutuluyor. Çiğdem Aşı’nı Gastronomi Festivali boyunca kent merkezindeki İkinci Bahar Restoran’da tadabilirsiniz. Saat 22.30’a kadar açık. (0364 224 85 35)
YAYIN
Buğulaması makbul
Kızılırmak ve göllerden sazan, sudak, tatlısu kefali gibi farklı türlerde balık avlanıyor. Kent merkezi ve İskilip’teki pazarda satılanlar arasında Çorumluların en çok rağbet gösterdiği balık türü yayın. Çorum mutfağının önemli yemeklerinden biri de fırında yayın. Filetosu çıkarılan balık, domates, sarmısak, karabiber, defne yaprağı, limon ve tereyağıyla lezzetlendiriliyor, sonra fırına veriliyor. Diğer seçenek zeytinyağlı, biber salçalı sosta dinlendirip ızgara yapmak, yumurtaya bulayıp yağda kızartmak. Yayını Kargı Tatil Köyü’nde, kent merkezindeki Güleryüz Restoran’da tadabilirsiniz. Saat 24.00’e kadar açık. (0364 226 00 31)
FESTİVAL PROGRAMI
18 Mayıs: Saat 19.00’da Çorum Müzesi’nin bahçesinde Hititlerden Günümüze Çorum Mutfağı Lezzetleri başlıklı sunum yapılacak.
19 Mayıs: Saat 10.00’da kent merkezinden Osmancık ilçesine yapılacak gezide Koyunbaba Köprüsü, Kandiber Kalesi tanıtılacak. Saat 11.30’da Tepelice - Hacıveli parkurunda rehberli yürüyüş düzenlenecek.
20 Mayıs: Saat 10.30’da İskilip ilçesinde Yalakyayla - Akpınar parkurunda rehberli yürüyüş düzenlenecek. Etkinlikler boyunca kent merkezindeki Katipler Konağı, İkinci Bahar Restoran, Annita Hotel, Kargı’daki Kargı Tatil Köyü, İskilip’teki Seyirtepe Tesisleri, Sungurlu’daki Mavi Ocak Restoran mönülerinde yerel lezzetlere ağırlık verecek. (www.gastronomiyolu.com)
ÜÇ KİTAP, İKİ WEB SİTESİ
Çorum Valiliği’nin girişimiyle Ersin Demirel, “Hitit Yürüyüş Parkurları” ve “Kızılırmak Havzası Gastronomi ve Yürüyüş Yolu” adlı iki kitap hazırladı. Bu kitaplarda işaretli parkurlar, GPS bilgileri, haritalar, yöreyle ilgili bilgiler yer alıyor. Her iki kitabı valilikten 20 TL karşılığı edinmek mümkün. Kitaplar internetten ücretsiz okunabiliyor. (www.gastronomiyolu.com / www.hitityolu.com) Metro yayınları geçen hafta Çorum Mutfağına Güzelleme adlı bir kitap yayımladı. Bu kitapta 14 akademisyen ve yemek kültürü yazarı Çorum çevresindeki gıdaları inceliyor, Hitit kültürüyle bağlarını, özgün zenginliğini ele alıyor. Nilhan Aras’ın editörlüğünü üstlendiği kitapta ayrıca çorbalar, et yemekleri, sebze ve ot yemekleri, fırın yemekleri, dolmalar, hamur işleri, börekler, pilavlar, tatlılar başlıkları altında 110 yöre lezzetinin tarifi aktarılıyor (www.metro-tr.com/public/MetroKulturYayinlari), fiyatı 45 TL. Çorumlu eğitimci Ethem Erkoç’un da kent tarihi, kültürü konusunda “Nikonya’dan Çorum’a”, “Çorum Evliyaları”, “21’inci Yüzyılda Çorum İli ve İlçeleri” adlı kitapları bulunuyor.
NASIL GİDİLİR?
* Amasya-Merzifon Havaalanı, Çorum’a karayoluyla 60 kilometre mesafede. THY her gün İstanbul’dan tek yön 59 TL’den başlayan fiyatlarla direkt uçuyor.
* Kent karayoluyla İstanbul’a 614, Ankara’ya 244 kilometre uzaklıkta. Hattuşaş, Ulusoy firmaları İstanbul ve Ankara’dan tarifeli otobüs seferi yapıyor.
* Yürüyüş turlarında uzmanlaşan Bukla firması 19 Mayıs’tan itibaren iki günlük “Hitit ve Kızılırmak Gastronomi Yolu” turları başlattı. Otobüsle düzenlenecek turlar 9 Kasım’a kadar sürecek. Çorum’un tarihi yapıları, Hitit kentlerini içeren turun fiyatı 340 TL. (www.bukla.com)
